Nguồn cung
Trong ba quý đầu năm 2024, sản lượng tôm biển và tôm nước lợ nuôi trên toàn cầu ước tính thấp hơn so với cùng kỳ năm trước (hiện tại FAO vẫn chưa có số liệu chính xác). Tôm thẻ chân trắng tiếp tục thống trị nguồn cung, mặc dù có xu hướng giảm. Điều này được cho là do chính sách thả giống mật độ thấp đối với tôm thẻ chân trắng được áp dụng ở nhiều nước sản xuất tôm ở Châu Á (bao gồm Ấn Độ, Indonesia, Việt Nam và Myanmar), cũng như xu hướng ngày càng ưa chuộng nuôi tôm sú (P. monodon) để có lợi nhuận tài chính tốt hơn.
Năm 2024, tại Trung Quốc, nơi có sản lượng tôm thẻ chân trắng của ngành nuôi trồng thủy sản nhà kính giảm, tổng khối lượng thu hoạch cả năm được FAO ước tính đạt khoảng 800.000 tấn so với một triệu tấn được sản xuất trước đó.
Thương mại quốc tế
Thương mại tôm toàn cầu suy yếu trên toàn thế giới cả về số lượng và giá trị trong tháng 1-6 năm 2024, ước tính ở mức 1,73 triệu tấn và 11,62 tỷ USD. Những con số này giảm 3,35% về số lượng và 11,5% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Sự phục hồi giá ở cả mức xuất khẩu và nhập khẩu vẫn chậm chạp, với lượng nhập khẩu giảm ở Trung Quốc và Mỹ, hai thị trường hàng đầu.
Xuất khẩu
Trong tháng 1-6 năm 2024, khối lượng xuất khẩu tôm tăng từ Ecuador, Ấn Độ, Việt Nam, Trung Quốc và Thái Lan, nhưng lại giảm từ Indonesia. Tuy nhiên, hầu hết các quốc gia này đều bị mất doanh thu xuất khẩu (ngoại trừ Việt Nam và Trung Quốc, nơi có 50-60% khối lượng tôm xuất khẩu là sản phẩm chế biến có giá trị cao). Tổng thu nhập xuất khẩu tôm của Ecuador đã giảm 7,8% xuống còn 3,57 tỷ đô la trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2024 so với cùng kỳ năm trước. Một yếu tố chính dẫn đến sự sụt giảm này là lượng xuất khẩu định lượng sang Trung Quốc giảm 11,4%, khiến giá trị xuất khẩu giảm 23,5%. Tuy nhiên, trong cùng kỳ so sánh, kim ngạch xuất khẩu của Ecuador sang châu Âu và Mỹ đã ghi nhận mức tăng, đặc biệt là đối với tôm nguyên đầu và tôm lột vỏ. Kim ngạch xuất khẩu từ Ấn Độ tăng 4% về số lượng nhưng giảm 4,38% về giá trị xuống còn 2,80 tỷ đô la trong giai đoạn này.
Ngược lại, xu hướng xuất khẩu trong giai đoạn này rất tích cực đối với Việt Nam (tăng 14% về khối lượng; tăng 6,6% về giá trị lên 1,13 tỷ đô la) và Trung Quốc (tăng 15% về khối lượng lên 80.000 tấn; tăng 3,16% về giá trị lên 946 triệu đô la), được hỗ trợ bởi sự gia tăng thị phần tôm chế biến trong tổng kim ngạch xuất khẩu.
Tăng trưởng xuất khẩu thậm chí còn cao hơn đối với Trung Quốc trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 9 năm 2024, ở mức 17,1% so với cùng kỳ năm trước do nguồn cung nguyên liệu thô rẻ hơn thông qua nhập khẩu tăng lên. Trong giai đoạn đó, tỷ trọng các sản phẩm có giá trị gia tăng trong xuất khẩu tôm của Trung Quốc đã tăng lên 64%. Các thị trường chính cho tất cả các sản phẩm là Nhật Bản, Malaysia, Hàn Quốc, Đặc khu hành chính Hồng Kông và Tây Ban Nha. Tại Ecuador, nước xuất khẩu tôm hàng đầu, ngành nuôi trồng thủy sản và chế biến xuất khẩu đã phải đối mặt với nhiều thách thức trong nửa đầu năm 2024, bao gồm cả tình trạng gián đoạn nguồn cung điện và nhu cầu chậm lại ở các thị trường xuất khẩu chính.
Nhập khẩu
Theo dữ liệu do Global Trade Tracker biên soạn, 1,73–1,75 triệu tấn tôm đã được đưa vào thương mại quốc tế trong tháng 1–tháng 6 năm 2024, có thể thấp hơn một chút so với mức của năm trước. Trung Quốc và Mỹ cùng nhau nắm giữ 48% thị phần trong thương mại tôm quốc tế trong nửa đầu năm 2024, với lượng nhập khẩu lần lượt là 483.174 tấn (-11,2%) và 351.341 tấn (-2,77%) theo năm. Về giá trị, Mỹ được xếp hạng là nước nhập khẩu số một với 2,80 tỷ đô la, tiếp theo là Trung Quốc với 2,40 tỷ đô la, giảm lần lượt 9,96% và 23,56% theo năm. Nhật Bản, Tây Ban Nha và Pháp là ba nước nhập khẩu hàng đầu tiếp theo trong bảng xếp hạng trong giai đoạn đó về cả số lượng và giá trị, mặc dù lượng nhập khẩu của Tây Ban Nha và Pháp đã giảm.
Trung Quốc
Trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2024, lượng tôm nhập khẩu hàng tháng tại Trung Quốc đã giảm so với cùng kỳ năm trước, nhưng vẫn cao hơn so với các giai đoạn tương ứng trong các năm 2022 và 2021. Trên thực tế, lượng tôm nhập khẩu tích lũy trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 9 năm 2024 là mức thấp thứ hai trong năm năm qua ở mức 729.824 tấn, giảm 3,6% hoặc 92.000 tấn so với cùng kỳ năm trước.
Xu hướng nhập khẩu tiêu cực này tại Trung Quốc có liên quan đến việc tăng sản lượng tôm thẻ chân trắng nuôi trong nước vào các năm 2023-2024, cũng như nhu cầu tiêu dùng yếu đến trung bình. Do đó, thị trường trong nước đã ở trong tình trạng cung vượt cầu cho đến đầu tháng 9 năm 2024. Ngay cả khi lượng nhập khẩu giảm, thị phần cung ứng của Ecuador vẫn rất mạnh tại thị trường này, tăng 68,5% (501.841 tấn) trong 6 tháng năm 2024. Bỏ xa Ấn Độ ở vị trí thứ hai với 66.270 tấn, cao hơn 10% so với cùng kỳ năm trước.
Mỹ
Thị trường tôm tại Mỹ chứng kiến nhu cầu tiêu dùng thấp hơn, tác động đến thương mại trong nước và nhập khẩu trong nửa đầu năm 2024. Theo Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (the National Oceanic and Atmospheric Administration - NOAA), 351.341 tấn tôm trị giá 2,7 tỷ đô la đã được nhập khẩu trong tháng 1-6 năm 2024, giảm 3% về khối lượng và 10% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Trong giai đoạn này, thị phần tôm lột vỏ thô sơ chế trong tổng lượng nhập khẩu chiếm 46,7% ở mức 164.444 tấn, giảm 4,1% so với cùng kỳ năm trước. Nhập khẩu tôm chế biến, bao gồm cả sản phẩm tẩm bột (HS 160521 và HS 160529), giảm 3,75% ở mức 77.126 tấn so với cùng kỳ năm trước.
Liên minh Châu Âu (EU)
So với cùng kỳ năm trước, lượng tôm nhập khẩu tăng ở hầu hết các thị trường Châu Âu trong nửa đầu năm 2024. Nhu cầu của người tiêu dùng đạt đỉnh vào những tháng mùa hè nhưng chậm lại sau đó; tuy nhiên, xu hướng chung của thị trường ở Châu Âu có thể được mô tả là ổn định trong giai đoạn được đánh giá. Nguồn cung dọc theo chuỗi phân phối dự kiến sẽ dư thừa ở các thị trường lớn vào quý IV năm 2024. Thị trường EU chủ yếu được cung cấp tôm bởi các nguồn ngoài EU, trong đó các nước xuất khẩu chính là Ecuador, Ấn Độ, Greenland, Việt Nam và Argentina.
 |
Tổng cộng 396.875 tấn tôm đã được nhập khẩu trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2024, trị giá 2,91 tỷ USD, tăng lần lượt là 5% và 2,67% so với cùng kỳ năm trước. Trong khối lượng này, 20% hoặc 79.444 tấn bao gồm tôm chế biến, trong đó các nhà cung cấp hàng đầu là Đức, Thụy Điển, Đan Mạch và Vương quốc Hà Lan. Tây Ban Nha, Pháp và Ý thường nhập khẩu tôm sống, còn vỏ và đã lột vỏ. Lượng nhập khẩu vào các nước Đông Âu, cụ thể là Ba Lan, Séc, Estonia, Romania và Litva đã tăng trong nửa đầu năm 2024, dao động trong khoảng 3.500–5.000 tấn ở mỗi thị trường.
Các quốc gia Châu Âu khác
Lượng tôm nhập khẩu vào Vương quốc Anh và Bắc Ireland đã tăng 6,5% lên 35.404 tấn trong nửa đầu năm 2024 so với cùng kỳ năm trước; tỷ lệ tôm chế biến trong tổng số này là cao, ở mức 38% (13.355 tấn). Tuy nhiên, lượng nhập khẩu đã giảm trong tháng 7 và tháng 8, khiến tổng lượng tích lũy đạt 46.940 tấn trong tháng 1-8 năm 2024, giảm 6% so với cùng kỳ năm trước.
Việt Nam là nước xuất khẩu hàng đầu với 20% thị phần trong tổng nguồn cung, tiếp theo là Ấn Độ, Ecuador và Greenland. Lượng nhập khẩu vào thị trường cao cấp của Thụy Sĩ vẫn yếu; trong tháng 1-8 năm 2024, lượng nhập khẩu tích lũy dưới 5.000 tấn.
Châu Á - Thái Bình Dương
Trong nửa đầu năm 2024, nhu cầu tiêu dùng tôm ổn định ở hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ ở Đông Nam Á và Viễn Đông, vì nguồn cung tăng lên với mức giá thấp hơn từ các nguồn trong khu vực và xa hơn nữa. Nhập khẩu tăng ở Úc, Trung Quốc (Đặc khu hành chính Hồng Kông), Nhật Bản, Malaysia, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan và New Zealand; các quốc gia này đã nhập khẩu tổng cộng hơn 275.300 tấn trong tháng 1 - tháng 6 năm 2024, gần bằng khối lượng cùng kỳ năm trước.
Ngoài ra, tại thị trường trong nước ở Malaysia, Thái Lan và Việt Nam, nguồn cung trong nước tăng. Tại Nhật Bản, nhập khẩu tôm tăng 4,84% trong nửa đầu năm 2024, với sự gia tăng đáng kể về nguồn cung từ Ecuador (+150% ở mức 6.644 tấn). Nhập khẩu tôm đánh bắt tự nhiên từ Argentina cũng tăng (+49% ở mức 6.403 tấn). Trong khi đó, nhập khẩu tôm giá trị gia tăng vẫn ở mức dưới 30.000 tấn, làm gián đoạn xuất khẩu chung của Trung Quốc, Indonesia, Thái Lan và Việt Nam, là những nước cung cấp tôm chế biến chính cho thị trường này.
Do nhu cầu chậm chạp ở các thị trường xuất khẩu thông thường, các nhà sản xuất tôm nuôi ở Ấn Độ đã tích cực thúc đẩy thương mại trong nước. Trên thực tế, doanh số bán tôm tươi trong nước vẫn tốt ở hầu hết các thị trường Đông Nam Á.
Giá cả
Cuối năm 2024, giá tôm tại trại ở các nước sản xuất ở Châu Á đã bắt đầu tăng do nguồn cung tôm cỡ lớn giảm. Giá tôm cỡ nhỏ thường được ưa chuộng ở Trung Quốc, vẫn chưa cải thiện nhiều. Nhu cầu tôm tươi quanh năm ở các thị trường Đông Nam Á trong khi thị trường tôm đông lạnh trầm lắng hơn. Các chiến dịch khuyến mại có khả năng sẽ tiếp tục đưa ra mức giá hấp dẫn tại các thị trường khu vực từ tháng 11 năm 2024 đến những tháng đầu năm 2025.
Dự báo
Ở Châu Á, tôm nuôi đã bước vào mùa sản xuất thấp điểm (vào tháng 11 năm 2024) và sẽ kéo dài đến tháng 2 năm 2025.
Tại Trung Quốc, sản lượng tôm nuôi trong nhà kính năm 2024 có khả năng thấp hơn mức 1 triệu tấn của năm trước. Tương tự, sản lượng của Ecuador dự kiến sẽ thấp hơn mục tiêu ban đầu, do dịch vụ hậu cần kém và nhu cầu chậm trên thị trường quốc tế. Về thương mại quốc tế, nhập khẩu tôm vào Trung Quốc sẽ tiếp tục duy trì tốc độ chậm cho đến Tết Nguyên đán 2025.
Theo dự đoán của FAO, nhu cầu tiêu thụ tôm ở Trung Quốc có thể sẽ được cải thiện trong giai đoạn từ tháng 12 năm 2024 đến tháng 2 năm 2025. Điều tương tự cũng sẽ xảy ra ở các thị trường khác trong khu vực Đông Nam Á và Viễn Đông.
Tại Mỹ, các nhà tiếp thị đã rất lạc quan về sự phục hồi nhập khẩu trong quý cuối cùng của năm 2024. Với nhu cầu của người tiêu dùng ở châu Âu khó có thể tăng mạnh, dự kiến lượng hàng tồn kho hiện tại đủ đáp ứng cho chuỗi cung ứng tại châu Âu.
Ngọc Thúy (theo FAO)